نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 53 (پاییز 1401)

از جمله مراکز و بخش های ارزشمند شهرها، بافت های تاریخی است که نقشی پایه یی در حفظ هویت، فرهنگ و میراث تاریخی و جذب گردشگر و سرمایه و در نتیجه، ایجاد سرزندگی و تکاپوی مستمر در شهر دارند. بافت تاریخی، بخشی از شهر مرکزی یا منطقه ی مرکزی شهر است که آثار، یادمانها و مانده هایی از گذشته های دور و نزدیک را که از ارزش و اعتبار تاریخی و زیبایی شناختی برخوردارند، در خود دارد. به عبارت دیگر، بافت تاریخی شهر، فضایی است برای وجود حیات مدنی که در عرصه های ناهمسان تاریخ شکل گرفته و در هم تنیده شده است. حفاظت و مراقبت از این بافت ارزشمند، دست کم برای تحقق دو هدف بایسته است: یکی نجات آن از خطر تخریب و نابودی و دیگری ساماندهی آن توسط آن دسته از طرحهای شهرسازی که با دخالتهای کم و پرهیز از هر گونه تخریب، در پی حفظ وضع و کیفیت بافت هستند. مهم ترین طرح های مزبور عبارت اند از: تعمیر، مرمت، زنده سازی، مراقبت، نگهداری، حفاظت و باززنده سازی (به سازی، نوسازی و بازسازی). روش تحقیق در پژوهش حاضر مبتنی بر یک روش تحلیلی- توصیفی اسنادی با استفاده از منابع کتابخانه ای و بررسی های میدانی پیمایشی بوده است و از نوع کاربردی است. و سپس با توزیع پرسشنامه جمع آوری گردیده است. محدوده جغرافیایی مورد مطالعه در این پژوهش بازار سنتی تاریخی بروجرد و اثرات باززنده سازی بر ارتقاء سرزندگی فضاهای عمومی شهر بروجرد است. لذا اطاعت از طریق مراجعه آمارنامه ها و سرشماری نفوس و مسکن و شهرسازی و بهسازی و نوسازی بروجرد و شهرداری ، مشاهده و بازدید از بازار و استفاده از نرم افزارهای SPSS  و GIS   و مدل برنامه ریزی SWOT  و  مدل AHP  بررسی شده است. گردآوری داده کتابخانه ای و ابزار پرسشنامه ای بوده است و جامعه آماری بازاریان و کسبه بروجرد و متخصصین بوده اند. در پایان نتایج بررسی ها بیانگر آن بود که عوامل اصلی در باززنده سازی موفق مجموعه بازار سنتی تاریخی عوامل کالبدی- فضایی- عملکردی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، تاریخی و مدیریت و اجرایی بوده است.

چالش ناامنی، یکی از پردوام ترین دغدغه های زندگی شهری در طول زمان بوده است. هم اکنون، مفاهیمی همانند «مکان» و «مدیریت مکان»، نقش ارزشمندی در جرم شناسی یافته اند که کمتر بدان توجه شده است. مفهوم مکان تقلیل به قرایت های سنتی کلان مقیاس و میانی مقیاس آن شده و از سوی دیگر تکنیک مدیریت مکان در انزوای معرفی نظری و کاربست تجربی در بین متون داخلی قرار دارد. هدف از این مقاله، شناخت نظری دو مفهوم کلیدی یاد شده در قالب یک نظام طبقه بندی صحیح معرفتی همسو با دانش جرم شناسی محیطی و جرم شناسی مکان است. رویکرد تحقیق، کیفی و ناظر بر مطالعات کتابخانه ای و راهبرد تحلیل اسنادی است. یافته های تحقیق ناظر بر استفاده نظام مند و منظم از داده های اسنادی در جهت کشف، استخراج، طبقه بندی در سه حوزه مفهومی پایه ای مطالعه شامل مفهوم مکان، مفهوم مدیریت مکان و رویکرد جرم شناسی مکان می باشد.نتایج تحقیق نشان داد، مفهوم مکان در ادبیات تخصصی و بین رشته ای جرم شناسی دارای دو سطح قرایت سنتی و قرایت نوین می باشد. در قرایت های نوین جرم شناسی مکانی، «مکان»، از منظر جرم شناسی حداقل در سه حوزه «رشد مفهومی»، «رشد دانشی» و «رشد سودمندی» عمیقا جهش داشته و نیازمند خوانش واحد است. «مدیریت مکان»، نیز حداقل از سه زاویه «نظریه های مکان محور جرم شناختی»، «نظریه های پیشگیری از جرم» و «نظریه های عملیات پلیسی» قابل ردیابی علمی است. در مجموع در این مطالعه، با موقعیت یابی نظری تکنیک مدیریت مکان، نظام معنایی- مفهومی مکان و شبکه عینی آن تفسیر و واکاوی گردید.

شبکه های اجتماعی به شدت در زندگی روزانه جامعه مدرن حضور دارند. اکثر مردم از این شبکه های اجتماعی برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات درباره ی زندگی شان، عقایدشان و مکان هایی که دیده اند و حالت یادآوری دارد استفاده می کنند. بطور کلی، پست ها از اطلاعات مختلفی تشکیل شده اند که محل قرارگیری کاربرها در بخشی از داده است. هدف از این کار، بدست آوردن موقعیت پست ها و مشاهده الگوی تحرک کاربران در شهر پورتو پرتغال است. این فناوری های موجود برای بدست آوردن داده ها، شبکه های اجتماعی مورد نظر که ارزش مطالعه دارند و محدودیت هایی که در حال حاضر اعمال می شوند ، می پردازد. همچنین به بررسی رویکردهای جدید برای جمع آوری داده ها از شبکه های اجتماعی مطلوب با رعایت تمام محدودیت های اعمال شده در حال حاضر، می پردازد. راه حل های نرم افزاری مختلف توسعه یافته برای تعاملات شبکه های اجتماعی بطور عمیق بررسی و توصیف می شوند. متعاقبا نرم افزار لازم برای شبکه های اجتماعی بررسی شده است، الگوریتم های ممکن برای داده کاوی مورد بحث قرار گرفته اند و پیاده سازی آن ارایه شده است. در پایان، نتایج بدست آمده با توجه به ویژگی های شهر، تبلیغات گردشگری و مسیرهای حمل و نقل، ثابت کرد که هنوز هم امکان استفاده از شبکه های اجتماعی مبتنی بر مکان برای جمع آوری داده ها وجود دارد در حالی که محدودیت های زیادی به دلیل GDPR وجود دارد. سپس، داده های جمع آوری شده اطلاعات و جزییات کافی را برای نتیجه گیری معنا دار در مورد الگوهای تحرک کاربران فراهم کردند که در این پژوهش تفسیر و مطالعه شده اند.

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی گامی بلند به سوی توسعه اقتصادی همگرا با تغییرات اساسی در اقتصاد و افزایش توان تولیدی اعم از ظرفیت های ساختاری، انسانی و فرهنگی-اجتماعی است. ایجاد یک منطقه آزاد، امتیازات ویژه ای را می تواند به همراه داشته باشد. از جمله ی این امتیازات می توان به ایجاد فرصت های اشتغال در داخل و خارج و جذب سرمایه های خارجی و همچنین کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و گسترش صادرات و همچنین افزایش سهم گردشگری در اقتصاد این نواحی اشاره کرد. توسعه پایدار شهر مستلزم تعامل پایدار انسان با انسان و انسان با محیط می باشد. تعاملاتی که بر اثر آن، شهر از نظر محیط زیستی قابلیت سکونت داشته، از منظر اقتصادی بادوام، از منظر اجتماعی همبسته و از نظر کالبدی تماشایی می گردد. بر پایه وجود ارتباط دو سویه توسعه پایدار و گردشگری پایدار، برای آنکه گردشگری توانایی کمک به توسعه پایدار را داشته باشد، باید آثار آن در شهر بررسی شده و مورد توجه خاص قرار گیرد. به همین دلیل، امکانات و تسهیلات قانونی، شرایط مساعدی را جهت سرمایه گذاری های اقتصادی و زیربنایی و گردشگری برای حضور فعالان اقتصادی و گردشگران در مناطق آزاد مهیا کرده است. شهرستان قصرشیرین با داشتن مرزی به طول حدود 180 کیلومتر و دارا بودن دو مرز رسمی پرویزخان که در ارتباط با اقلیم کردستان عراق و مرز رسمی و تاریخی خسروی در ارتباط با دولت مرکزی عراق می باشد که همین امر این شهر را با دیگر شهرهای هم مرز با عراق متمایز می نماید. در این پژوهش از مدل SWOT برای ایجاد ماتریس و تحلیل، و برای امتیازهی به متغیرهای به کار رفته از دیدگاه های کارشناسان امر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که ضعف ها بر قوت ها و تهدیدات بر فرصت ها برتری داشته و استراتژی باید بر این اساس چیده شود.

رشد سریع جمعیت شهری در جهان، موضوع سکونت و استقرار جوامع انسانی را با مسایل و پیچیدگی های تازه ای مواجه ساخته است؛ پیچیدگی هایی که از مرز اقتصادی عبور کرده و بعد اجتماعی و زیست محیطی یافته اند. افزایش جمعیت شهری و توسعه شهرها منجر به تغییر کاربری اراضی و حاشیه نشینی غیراصولی شده که این موضوع به دغدغه امروز برنامه ریزان شهری مبدل شده است. هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین مزایای فشرده سازی و معایب پراکنده رویی شهری(مطالعه موردی: شهر همدان) می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت از نوع پژوهش های توصیفی - تحلیلی، از نظرهدف، کاربردی و به لحاظ نتیجه از نوع کاربردی و از منظر جمع آوری داده ها اکتشافی است.  برای جمع آوری داده ها از روش ترکیبی استفاده شده که بخشی از روش کتاب خانه ای و اسنادی؛ استفاده از کتب، پایان نامه، نشریات و فصلنامه های داخلی و بخشی به صورت طرح پرسش هایی در قالب پرسش نامه بسته و جمع آوری پاسخ ها و نظرات آن ها بوده است. پرسش نامه مورداستفاده حاوی 20 سوال و پاسخ دهی با طیف پنج گزینه ای لیکرت بوده است. جامعه آماری شامل مردم شهر همدان و نمونه گیری به صورت تصادفی ساده می باشد. جهت تجزیه و تحلیل داده های مکتسبه، تجزیه و تحلیل داده ها به کمک نرم افزارspss  انجام و از روش های آماری توصیفی در بررسی سوالات جمعیت شناختی از توزیع فراوانی و درصد فراوانی تجمعی استفاده و آمار استنباطی  جهت بررسی سوالات اصلی پرسش نامه از آزمون پارامتری تی تک نمونه ای (T-test) ،  استفاده گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که: فشرده سازی شهری در شهر همدان، مزایایی برای این شهر به دنبال داشته است. پراکنده رویی شهری در شهر همدان، معایبی برای این شهر در بر داشته است.

هدف این مطالعه، شناسایی مسایل و آسیب های اجتماعی محله های شهری و نقش آن در شدت یابی و یا اصلاح و ارتقای کیفی  و بهسازی بافت های فرسوده شهری است در بروز وضعیت نابسامان  محله های شهری عوامل متعددی نقش آفرینی داشته و موثر بوده اند درین مطالعه محله های شهری  ملایر در بافت فرسوده مورد بررسی قرار گرفته است پژوهش حاضر، از لحاظ نوع و هدف پژوهش، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش  محله های بافت فرسوده شهر ملایر شامل 48350 نفر بوده. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 350 نفر تعیین شده است. گردآوری داده ها به دو صورت اسنادی و میدانی (پرسشنامه) و جهت تحلیل یافته ها از روش های آماری توصیفی و  مدل های کیفی و تکنیک دلفی استفاده شده است نتایج تحقیق بیانگر این بود که شاخصهای اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی، کالبدی و مدیریتی محله های شهری در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. همچنین، نشانگر این مطلب مهم است که بین وضعیت شاخص های اجتماعی/فرهنگی و موفقیت طرح های بهسازی محله های شهری رابطه معنی داری وجود داشته است در نهایت، نتایج حاصل از تحقیق مبیین اهمیت زیر شاخص های مشارکت و مسیولیت پذیری و میزان حضور نهادهای مردم نهاد در فعالیت های جمعی و عام المنفعه در بهسازی شهری و ارتقای کیفیت زندگی ساکنین و محله های شهری بوده است.